پیشینه تاریخی

آثار به دست آمده از تپه های باستانی مانند: تپه حسنلو، تپه حاجی فیروز، تپه جلبر و غیره گواه بر قدمت هزارساله این سرزمین است. آنچه مسلم است، این است که این سرزمین قبل از ورود مادها محل سکونت انسان های نخستین و غارنشین بوده است. چراکه غیر از آثار بدست آمده از تپه های باستانی، اشیای به جای مانده در غارها چون: غار تمتمه و  غار آزبخ، شاهد بر این امر است. قبل از ورود مادها به ایران و استقرار آنان در منطقه آذربایجان دولت های مختلفی حکومت می کردند که از آن جمله می توان به دولت آشور، دولت اورارتو، دولت هوریان کادوسی، دولت کاسی ها اشاره کرد. سرزمین آذربایجان پس از تصرف مادها به ماد کوچک شهرت یافت. ماد بزرگ شامل ری، عراق عجم تا کردستان و کوه های زاگرس بود. با روی کار آمدن دولت هخامنشیان، ماد کوچک به عنوان یکی از ساتراپ ها دولت تعیین شد.

به عقیده برخی از باستان شناسان در زمان حمله اسکندر مقدونی سرداری به نام  «آتورپات» توانست این سرزمین را از تهاجم سربازان یونانی حفظ نماید که بعد از این واقعه به پاس قدردانی از زحمات وی ماد کوچک را «آتورپاتن» یا «آتورپاتگان» نامیدند. آذربایجان در زمان سلوکیان و اشکانیان نیز دارای خودمختاری نسبی بود.
برخی از آنان معتقدند: از آن جا که حوادث متناوب یکی بعد از دیگری آذربایجان را آماج تهاجمات پیاپی قرار داد. بعد از سلجوقیان، دورِ سلسله جنبانی ترکان آتابای یا اتابکان آغاز و با نفوذ این اقوام و گسترش زبان ترکی، سیطره ی زبان آذری، محدود و رفته رفته رو به کاهش نهاد.
حکومت ترکمانان «آق قویونلو » و  «قراقویونلو » و اسکان آن ها در آذربایجان بیش از پیش موجب رونق ترکی و تضعیف زبان آذری شد. جنگ ها و عصیان هایی که در فاصله ی برافتادن و برخاستن صفویان، پیش آمد، سربازان ترک بیشتری را به این سرزمین سرازیر کرد همچنین وجود قزلباش های ترک نیز مزید بر علت شد و زبان ترکی را در منطقه رونق داد.